A estas alturas, despois de tanto estudar o tema de xenética, todos sabemos perfectamente que o noso ADN é moi complicado, e que contén toda a información que nos define. Na actualidade coa investigación do xenoma humano e o código xenético, a cal fréase debido a diversos factores como as patentes e aos inversores privados, comezan a aparecer no horizonte miles de aplicacións posibles e moi útiles da enxeñería xenética; como poden ser as que xa coñecemos : a produción de fármacos, a terapia xénica, o diagnóstico clínico, os organismos tranxénicos na gandería e na agricultura, a clonación e aplicacións ambientais como a biorremediación e a bioadsorción, pero esta claro que aínda queda moito por investigar e por descubrir… Ata donde podemos chegar con estas investigacións? Podemos chegar a ser discos duros portátiles a través do ADN?

            Pois non, é algo que xa se esta a conseguir, posto que científicos do Instituto Europeo de Bioinformática demostraron que é posible gardar textos, imaxes e sons na molécula de ADN. Para demostralo codificaron un artículo científico, unha foto, sonetos de Shakespeare e extractos do discurso de Martin Luther King ”Teño un sono” na linguaxe ADN e logo a información foi lida con absoluta precisión.

            Unha das propiedades do ADN é que non se necesita electricidade para almacenar a información e ademais, se o mantes frío, seco e oscuro poderá durar moito tempo, ata chegar a idade de miles de anos como ocorre nos fósiles. Máis o uso desta tecnoloxía polo momento (cunha aplicación práctica ) está limitada polo largo tempo que toma secuenciar as cadeas de ADN e polo seu alto coste.

            A medida que fun lendo sobre este tema tan interesante, atopei artigos asombrosos que podería resultarvos de interese: Almacenan un millón de GB en una bacteria, El discurso de Martin Luther King en lo que ocupa una mota de polvo

            Agora ben…, todo isto parece incrible, máis, que consecuencias reais sobre as nosas vidas pode ter unha aplicación deste feito tan asombroso? Realmente podemos pensar que todas as aplicacións serán boas? Ao mellor é un descubrimento absolutamente positivo, non? (Eu no o penso) Imaxinades un mundo no que puidésemos transferir datos informáticos a través do noso ADN? Agora mesmo semella imposible, mais no o é… O que sí que sei, é que somos seres humanos e imos a utilizar este gran descubrimento de xeito negativo, para obter beneficios, o control das persoas e moitas mais cousas. E vos? Que pensades que pode pasar?

 Páxinas consultadas:

 Os científicos archivan imaxes, sonidos e textos en moléculas de ADN-Artigo do xornal ”A Vanduargia”.

Imaxínaste poder gardar todos os teus archivos no ADN? -Entrada dun blogue de noticias de actualidade.

 Científicos codificaron os sonetos de Shakespeare en cadeas de ADN-Artigo do xornal online ”O Sol”.

 Instituto Europeo de Bioinformática-Paxina oficial do I.E.B.

Entrada elaborada no curso 12-13 por Tomás Valderrama Santomé

Para esclarecer que se entende por enfermidade xenética, chamadas tamén hereditarias ou conxénitas, debemos revisar o concepto de xene ou partícula que transmite caracteres de pais á fillos. Os xenes están nos cromosomas, estruturas filamentosas que se atopan no núcleo de todas as células do corpo. Cada cromosoma ten miles de xenes diferentes. Os xenes atópanse sempre en pares. O pai e a nai provén cada un un xene dos seus pares para formar un novo par para o neno. Desta maneira, os xenes sempre pasan características familiares dunha xeración á seguinte. Os pais non poden controlar os xenes que  herdan os seus fillos.

Así existen enfermidades dos pais cuxa información está contida nos xenes e estes son capaces de traspasarse aos fillos cando se realiza a fecundación do óvulo materno.

As enfermidades xenéticas corresponden a un grupo heteroxéneo de afeccións que no seu desenvolvemento presentan un significativo compoñente xenético. Iso pode ser algunha alteración nun só xene, en varios xenes (polixenes) ou en moitos xenes (cromosomas). A alteración xenética pode producir directamente a enfermidade (por exemplo, o caso da Hemofilia ) ou interactuar con factores ambientais (como, por exemplo, a predisposición xenética no desenvolvemento da hipertensión arterial).

Hemofilia :

A hemofilia é un trastorno do sangue hereditario (herdado) no que o sangue non se pode coagular normalmente no lugar onde hai unha ferida ou lesión. Este trastorno ocorre porque certos factores da coagulación do sangue faltan ou non funcionan debidamente. Isto pode causar hemorraxias, perda de sangue abundante, dun corte ou ferida. Tamén pode suceder unha hemorraxia interna espontánea, especialmente nas articulacións e músculos. A hemofilia afecta o sexo masculino máis frecuentemente que ao sexo feminino.

Hai dous tipos de hemofilia herdada:

Tipo A, é o tipo máis común, é causada por unha deficiencia do factor VIII, unha das proteínas que axuda ao sangue a formar os coágulos. A hemofilia de Tipo B é causada por unha deficiencia no factor IX.

Cada persoa ten nos seus xenes parte do que será a historia da súa vida. O avance da xenética, permite xa que pais que sofren eles mesmos, ou alguén da súa familia unha enfermidade das coñecidas como raras, poidan ter un bebé san. E isto é posible a partir do Diagnóstico Xenético Preimplantatorio.

O descubrimento do xenoma humano está a permitir xa avances no diagnóstico de enfermidades antes do nacemento e en xeral, no coñecemento das enfermidades raras.  Aínda así e difícil ter controladas todas e correse o risco de sufrir algunha.

Fontes de información:

Páxina de profesores en liña: artigo sobre enfermidades xenéticas

Páxina dunha clínica de Cleveland: artigo sobre hemofilia

Páxina da Junta de Andalucia: artigo sobre diagnostico xenético

Entrada elaborada no curso 12-13 por Andrea Presa Domínguez

Todas as persoas presentamos unhas características comúns que nos definen como seres humanos, pero non existen dúas persoas exactamente iguais. As diferencias entre as distintas persoas obsérvanse nos trazos da cara ou no grupo sanguíneo, a cor da pel, é unha das consecuencias directas da herdanza.

Gran parte dos caracteres que observamos nos individuos son hereditarios, é dicir, que se transmiten de pais a fillos mediante a reprodución. Estes caracteres van aparecendo durante o desenvolvemento e o crecemento dun individuo e maniféstanse ao largo da súa vida.

Para que a variación dun carácter sexa herdable ten que afectar ao material hereditario, é dicir, a información que os pais transmiten aos fillos. Os caracteres que son o resultado exclusivamente da acción do ambiente non se transmiten aos fillos e denomínanse caracteres adquiridos.

BIOGRAFÍA: A información que contén este post foi sacada de esta páxina na que se nos da información de forma detallada sobre a herdanza xenética, http://www.quimicaweb.net/Web-alumnos/GENETICA%20Y%20HERENCIA/paginas/8.htm

Unha páxina moi interesante que tamén podedes visitar é esta:  http://www.profesorenlinea.cl/Ciencias/Herencia_y_genetica.html

 Entrada elaborada no curso 12-13 por Jessica Gil Sobral

No primeiro apartado do tema de xenética atopamos os nomes dunha serie de personalidades cuxas apartacións foron primordiais para que podamos entender hoxe en día todo o relacionado cos xenes. Algúns destes nomes son o de Mendel, Correns e Tschermak…etc. Pero neste post vou centrarme no traballo de Hugo de Vries.

Hugo Marie de Vries, de orixe holandesa, mostrou sempre un grande interese pola botánica. Doctorouse na Universidade de Leiden e anos despois foi nombrado catedrático na Universidades de Amsterdam. Alí continuou investigando a fisioloxía das células vexetais. De Vries estudiou a xerminación e o crecemento das plantas, así coma os movementos das trepadoras e todo tipo de aspectos da fisioloxía vexetal. Durante as súas investigacións, os experimentos de De Vries levárono a redescubrir as famosas leis de Mendel sobre a herdanza xenética. Sen embargo, outorgoulle os méritos a este (Mendel) polo seu traballo pero continuou investigando seguindo o seu propio concepto. Á diferencia da lei de Mendel, a de De Vires tiña como unidades as panxénes, que outorgaban resgos xenéticos mais xenerais á súa descendencia. Mediante este estudio, Hugo de Vries empregou o concepto de mutación para referirse aos cambios que experimentaban as especies vexetais durante a súa evolución. O motivo polo que directamente os consideraba mutación, era porque a carga xenética que outorgaban os proxenitores ao descendente era tan grante que podía cambiar de especie dunha xeración á seguinte. Tratábase dunha gran variación.

A nova teoría de Hugo De Vries supuña unha alternativa á selección natural de Darwin, xa que según el, as especies evolucionaban dunha xeración a  outra sen necesidade de haber unha transición entre unha especie e outra, como defendía Darwin. Posteriormente a súa teoría sería considerada errónea pero resultou, igualmente, de gran importancia neste área.

Hugo De Vires morreu no ano 1935 en Amsterdam.

Fontes:

EcuRed  (Enciclopedia virtual cubana)

Biografías y Vidas  (Colección de milleiros de biografías)

MCN Biografías  (Web sobre biografías)

Entrada elaborada no curso 12-13 por Fernando Areal Alvite

  Actualmente estase producindo a nivel mundial o uso excesivo dos antibióticos e moitas persoas automedicanse con eles pensando que son inofensivos, pero non hai nada máis lonxe da realidade.

Tomar medicamentos para todo e ao menor malestar, estase convertendo nun hábito moi común na nosa sociedade. Si requires relaxarche, curar unha gripe ou unha dor estomacal vas á farmacia, compras o que viches no anuncio ou acodes ao maletín onde acumulas medicamentos. Todos algunha vez témonos automedicado, pero esta práctica ademais de poñernos en risco termina por fortalecer a enfermidade, ou en moitos casos, eliminar as defensas naturais do corpo, con todo, hai que ter en conta que cada persoa reacciona dun xeito distinto ante o mesmo medicamento e ademais, poida que o padecemento que temos, sexa distinto daquel para o que se tomou a medicación anteriormente.

Riscos de tomar pastillas sen prescrición médica

Moitos medicamentos producen efectos secundarios como náuseas, vómitos, diarrea, dor de cabeza, mareos, somnolencia, urticaria. Pero outros poden producir alteracións máis graves e ata un shock si somos alérxicos á súa composición. Si padecemos outra enfermidade, poida que o medicamento a agrave ou a complique. En ocasións ao tomar unha medicina ocultamos o malestar, pero non curamos a enfermidade, a cal vai aumentando; ao ocultar os síntomas pérdese tempo valioso e quizá cando se descobre a enfermidade será moito máis complicado combatela. A automedicación chega a tal grado, que por exemplo en México, prohibiuse a venda de antibióticos sen receita médica, xa que se descubriu que as gripes, ou outros malestares fortalecéronse e é máis complicado combatelos

Beneficios da automedicación:

Non todos os aspectos da automedicación son negativos, segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS) se se fai dunha forma responsable pode ser unha forma de atención válida nos países desenvolvidos. É dicir, non toda a automedicación é inadecuada por si mesma, o obxectivo a conseguir sería a promoción dunha automedicación responsable na medida do posible.

A consecuencia positiva sería a solución de problemas de saúde de forma autónoma e complementaria ao labor do médico, evitar o colapso e sobre uso dos recursos sanitarios cando non son necesarios e incrementar a autonomía e responsabilidade persoal no coidado da saúde. Para iso é importante:

1. Ensinar a automedicarse. É fundamental ensinar, aconsellar e educar por parte dos médicos.
2. Información sobre a enfermidade do paciente, a súa gravidade, duración e posibles complicacións.
3. Aconsellar sobre o uso dos tratamentos: para que serve o fármaco, dose e frecuencia de administración, efectos adversos, duración do tratamento, que facer si non hai melloría ou hai agravamento.
4. Educar sobre: que facer noutras situacións similares, fármacos que pode ou non pode tomar, signos de alarma, favorecer a colaboración e a comunicación do pacente.
5. Á hora de tomar un fármaco:

• O consumo do mesmo debe ter unha duración limitada. Se os síntomas non melloran, aparecen outros novos ou empeoran, débese consultar co médico.
• Débese ler e conservar o prospecto de todos os medicamentos.
• Conservar os medicamentos no seu embalaxe orixinal. Prestar atención en información importante como a data de caducidade e o modo de conservación. O embalaxe protexe o medicamento e garante a súa adecuada conservación.

As fontes consultadas foron:

- Información Terapéutica del Sistema Nacional de Salud http://www.msc.es/biblioPublic/publicaciones/docs/200006-2.pdf

- Instituto de Farmacoepidemiologia da universidade de Valladolid http://farmacovigilancia.tv/blog/los-riegos-de-automedicarse/

- Páxina que nos aporta información sobre a saúde http://salud.aollatino.com/2010/10/25/riesgos-de-automedicarse/

Entrada elaborada no curso 12-13 por Leticia González Álvarez

Cada persoa recibe dous alelos para unha característica dada. Un alelo procede da nai e outro do pai. Cando ambos alelos son iguais (por exemplo, os dous producen ollos marróns), a persoa é homocigótica para esa característica; cando son diferentes, a persoa é heterocigótica.

Cando a herdanza recibida é heterocigótica, o rasgo que se manifesta é o dominante. Por exemplo,  a xenética tradicional di que unha  persoa terá os ollos marróns porque a cor marrón é dominante sobre o azul.

Pero neste caso non é tan sinxelo, a cor dos ollos é un carácter fenotípico polixénico, é dicir, no que interveñen varios xenes, e que está determinado por dous factores: a pigmentación do iris do ollo e a dispersión da luz causada pola turbidez do medio no estroma do iris.

O xenotipo é a configuración xenética que unha persoa  herdou no seu ADN. Nunca dúas persoas teñen o mesmo xenotipo, excepto os xemelgos idénticos.

A xenética da cor dos ollos é complicada, e a cor está determinada por múltiples xenes (carácter polixénico). Algúns dos xenes para a cor dos ollos son: EYCL1 (un xene para a cor dos ollos verde/azul situado no cromosoma 19), EYCL2 (xene para a cor dos ollos castaña) e EYCL3 (xene para a cor dos ollos castaña/azul localizado no cromosoma 15).

Nos humanos, a pigmentación do iris varía do castaño claro ao castaño moi escuro case negro, dependendo de tres cousas: a concentración de melanina no epitelio pigmentario do iris (localizado na parte posterior do iris), o contido de melanina do estroma do iris (situado na parte anterior do iris), e a densidade celular do estroma. O aspecto dos ollos azuis, verdes, e abelás débese á dispersión de Rayleigh da luz no estroma, un fenómeno similar ao que orixina que o ceo do noso planeta sexa azul. No ollo humano non hai pigmentos azuis nin verdes. A cor dos ollos é un exemplo de cor estrutural (cor causado por interferencias máis que por pigmentos) e varía dependendo das condicións luminosas, especialmente para os ollos claros.

Os científicos descubriron novos xenes (tres novos loci xenéticos ) que determinan a cor de ollos en humanos. Afirman que a cor do iris ten máis dimensións e variacións cas xa coñecidas azul, verde e castaño.

Grazas ao método de fenotipado de precisión os científicos descubriron que as variacións na cor do ollo humano reflicten unha gradación constante (ininterrumpida) que vai dende o ton máis claro de azul ata o ton máis escuro de castaño pois a cor do ollo humano varía moito máis que o que representan as definicións de azul, verde e marrón estudadas no pasado.

Páxinas consultadas:

 Cordis: plataforma de información dedicada ás actividades europeas de investigación e desenvolvemento (I+D) e á transferencia de tecnoloxía

Naukas: maior plataforma online de divulgación científica en español.

Espaciociencia: Blog que se centra en temas científicos e tecnolóxicos

Cepvi: Web adicada á saúde

Entrada elaborada no curso 12-13 por Doa González Gómez

A biorremediación é unha tecnoloxía emerxente que utiliza organismos vivos (plantas, algas, fungos e bacterias) para absorber, degradar ou transformar os contaminantes e retiralos, inativalos ou atenuar o seu efecto no chan, auga e aire. Esta tecnoloxía empregase para contrarrestar axentes contaminantes específicos do chan, por exemplo na degradación bacteriana de hidrocarburos. O exemplo mais coñecido é o da limpeza de derrames de petróleo mediante o uso de nitratos ou sulfatos para acelerar o proceso de reprodución bacteriana exogena ou nativa para a degradación de este axente externo.

Os procesos naturais de biorremediación e fitorremediación fóronse usando desde fai décadas, a biorremediación co uso de microorganismos foi creada  por   George M. Robinson científico norteamericano dos anos 60.

Os procesos de biorremediación poden ser de tres tipos: a degradación enzimática, a remediación microbiana, e a fitorremediación.

• Degradación enzimática. Consiste no emprego de enzimas no sitio contaminados con o fin de degradar as substancias nocivas.

• Remediación microbiana. É o uso de microorganismos directamente no foco contaminado.

• Fitorremediación. É o uso de plantas para limpar ambientes contaminados.

 A biorremediación pode clasificarse en in situ ou ex situ. A primeira consiste en intentar acelerar o proceso no mesmo ambiente modificando as condicións ambientais ou por inoculación microbiana. Nos procesos ex situ consisten en extraer o contaminante e degradalo noutro sitio en condicións controladas de laboratorio. Evidentemente a maioría das veces non se pode facer a parte que é un proceso mais caro.

  As vantaxes que ten a biorremediación, son que non produce efectos adversos significativos, xa que apenas xera cambios físicos no medio, e é mais barato que outras técnicas anticontaminación, especialmente cando se trata de eliminar residuos de difícil acceso, como por exemplo os derrames de gasolina, que poden contaminar a auga subterránea. Ofrece unha tecnoloxía mais simple e completa que as tecnoloxías mecánicas.

A biorremediación tamén presenta algúns inconvintes. Si ben resulta eficaz para certos vertidos, como o petróleo ou incluso o uranio, non pode facer nada contra moitos outros tipos. Así mesmo, estes sistemas necesitan bastante tempo para que actúen, e se requira coñecer ao detalle as características do vertido así como as condicións ambientais, o que pode supoñer que un proceso que funciona en laboratorio falle na natureza. Pola súa parte, os expertos en enxeñería xenética creen que a utilización de organismos modificados xeneticamente traerá un maior desenvolvemento da biorremediación. Sen embargo, os seus detractores advirten dos seus posibles efectos secundarios sobre o medio ambiente, polo que deben facer fronte a importantes restricións legais, e recordan que na maioría dos casos os organismos naturais poden servir igualmente.

 En calquera caso, aínda que a biorremediación pode ser moi efectiva para procesos de descontaminación, non hai que esquecer que se trata de unha técnica paliativa, polo que hai que apostar por unha política preventiva que minimice os resgos de contaminación.

Fontes:

Biorremedia (Unha páxina dunha empresa de base tecnolóxica)

Consellería do Medio Ambiente e Ordenación territorial (Goberno de Canarias)

Fotografía: Sacada da wikispace

Entrada elaborada no curso 12-13 por Alexandra Alfonso Casal

     Cando falamos de clonación en animais ou en seres humanos, é importante saber as diferenzas entre clonación reprodutiva e clonación terapéutica. Ambas as dúas inicialmente utilizan os mesmos métodos , pero o obxetivo final é totalmente distinto.

Existen moitas opinións en contra da clonación de humanos, é unha postura comprensible, pero estaría resolto o problema se fose posible obter neuronas do paciente, obrigalas a reproducirse no laboratorio e implantarllas posteriormente; con esta especie de auto-doazón. Nos días de hoxe, isto aínda non é factible, o problema é que as neuronas non se reproducen, dito de mellor maneira, hai que “forzalas” tanto para que o fagan que a metade delas morren polo camiño.

O obxectivo da investigación da clonación terapéutica nunca foi o de clonar persoas ou crear bebés de reserva. A investigación ten como obxectivo obter células nai para curar enfermidades.

      A clonación terapéutica realízase por tranferencia nuclear dunha célula somática a un ovocito. No lugar de permitir o desenvolvemento do embrión, disgréganse as células nai e obríganas mediante procesos químicos a que se diferencien nun tipo de celulas determinadas.

     Esta técnica defínese como a creación de embrións humanos mediante clonación co fin de utilizalos como materia prima en diferentes terapias. No proceso extráese unha célula do individuo ao que se desexa clonar, o único que se necesita é un óvulo sen núcleo onde se produza a primeira célula do clon, por medio dunha descarga eléctica fusiónanse o material xenético e o citoplasma do óvulo e desarrollan no laboratorio un embrión clónico ao que se lle extraerán as celulas nai para a producción do tecido requerido.

     España é o cuarto país de Europa e o noveno no mundo en permitir a prática da clonación terapeutica en humanos. As súas ventaxas son, por exemplo, a súa aplicación na terápia xenética, produción de órganos para transplantar, invertigación da causa xenética de determinadas enfermidades, obtención de células para o tratamento de enfermidades mortais, reversión do proceso de célula adulta a célula embrionaria. Pero o incoveniente é que o óvulo co ADN do paciente ao reproducirse non deixa de ser un embrión humano, isto crea moita polémica porque logo de extraer as células nai, destrúese o embión e considérase aborto.

Nesta páxina web móstrasenos unha animación do proceso.

Fontes:

Páxina oficial de El mundo (sección de saude).

Departamento de saúde de Castellón.

Biblioteca online Babab.

Entrada elaborada no curso 12-13 por Eduardo Leitao Rodríguez

En 1977, un equipo de científicos escoceses anunciou o nacemento do primeiro mamífero clónico dun adulto. Tratábase dunha ovella, á que chamaron Dolly, que se converteu en noticia de primeira páxina na prensa mundial. Esta clonación foi obra do escocés Ian Wilmut e do seu equipo de investigadores. Cando os científicos que traballaban no Instituto Roslin de Escocia produciron a Dolly, o único año nado de 277 intentos, o mundo se revolucionou.

Mais, cómo se logrou clonar á ovella Dolly?

Os científicos utilizaron o núcleo da célula mamaria  dunha ovella branca. Tiñan que conseguir ‘reprogramar’ as células mamarias, é dicir, mantelas vivas pero parar o seu crecemento, o que conseguiron alterando o medio de cultivo (unha especie de ‘caldo’ no que se mantiñan vivas as células). Posteriormente, inxectaron as células nun óvulo non fertilizado ao que lle fora extraído o núcleo, e provocaron a fusión de células. Este óvulo non fertilizado, proviña doutra ovella diferente, de cabeza negra.  Despois de que o equipo de investigación conseguise fusionar o núcleo da célula mamaria da ovella branca co óvulo non fertilizado da ovella de cabeza negra, precisaba asegurarse de que finalmente se formaría o embrión. Para iso, cultivárono durante seis ou sete días, para comprobar que o seu desenvolvemento era o correcto, e finalmente implantárono noutra ovella diferente, tamén de cabeza negra.

Imaxe da ovella Dolly co seu creador, Ian Wilmut

Dolly foi creada no Instituto Roslin como parte dunha investigación para producir medicamentos no leite dos animais de granxa.

Hoxe en día hai abertos moitos debates éticos acerca da clonación de seres vivos. E vos, que opinades? É aceptable empregar seres vivos clonados para testar neles medicamentos, ou para crear novas especies xa inmunes a determinadas enfermidades?

-Fontes de Información:

Libro de Texto de CCMC para 1º de Bacharelato

Animal Research -  Web de investigadores e científicos sobre a investigación con animales.

Entrada elaborada no curso 12-13 por Andrea Rubio Gómez

A clonación é a formación de células, tecidos ou organismos xeneticamente idénticos, mediante reprodución asexual. A ovella Dolly foi clonada polos científicos que traballaban no Instituto Roslin de Escocia. Dolly creouse a partir do núcleo dunha célula mamaria  dunha ovella branca da raza Finn Dorset. Inxectaron as células nun ovocito non fertilizado ao que se lle extraira o seu núcleo e provocaron a fusión das células utilizando impulsos eléctricos.  O ovocito non fertilizado procedía de unha ovella de outra raza. Despois de fusionar os dous  núcleos das células, había que asegurarse de que a célula resultante desenvolveríase ata formar un embrión. Cultivarono durante unha semana para ver se se dividía e se desenvolvía con normalidade, antes de implantalo nunha nai. Formáronse 29 embrións e foron implantados en 13 nais de alquiler, pero soamente un dos embarazos saiu adiante, nacendo así Dolly o día 5 de xullo de 1996, despois de 148 días.

 Dolly permaneceu no Instituto Roslin, onde se reproduciu dando lugar aos seus fillos. Padeceu unha serie de enfermidades: tivo artritis nunha articulación dunha pata traseira e adenomatosis pulmonar ovina. Tivo que ser sacrificada o día 14 de febreiro de 2003, incinerárona. Foi clonada como parte da investigación para producir medicamentos na leite dos animais de granxa.

Esta información está recollida das seguintes páxinas:

 - Portal planeta sedna   é unha páxina dedicada a un proxecto persoal dedicado as persoas curiosas do planeta que viven sorprendidas ante este misterioso universo e se esforzan día a día para comprendelo un pouco mellor.

-  AnimalResearch.Info páxina con investigacións de animais.

Entrada elaborada no curso 12-13 por Anabel Fernández Canosa